Kamuoyunda sıkça tartışılan kıdem tazminatının fona aktarılması konusunda, uluslararası düzenlemelere paralel olarak Avusturya modeli uygulanacak. Bu sistemin sağlıklı işleyişine dikkat çeken yetkililer, "Fonda biriktirilen tutarın bazı önemli durumlarda ödenebilmesini sağlamaya çalışıyoruz" dedi
Kıdem Tazminatlarının oluşturulacak bir fona devri şeklindeki reform, özellikle iş gücü piyasasının düzenlenmesinde yapılan uluslararası uygulamalara paralel olacak. Bu kapsamda 2009 yılı sonunda Ankara Sanayi Odası (ASO) toplantısında gündeme gelen fon uygulaması ile ilgili sanayiciler tarafından Hükümet'e Avusturya'da 2003 yılında başlatılan modelin önerildiğine işaret eden bürokratlar, kıdem tazminatı reformunun Avusturya modeline uygun olarak düzenlendiğini belirttiler.
"Neden Avusturya modeli?" sorusuna ise bürokratlar, Avusturya'da uygulanan sisteminin reformdan önceki yapısının ülkemizde uygulanan sisteme benzerliğini ve reformdan sonraki sağlıklı işleyişini gerekçe gösterdiler. Bu çerçevede halen taslak aşamasında olan ve çalışmaları süren kıdem tazminatının fona devredilmesi halinde, işçiler adına biriken paraların belli sürelerde çekilebilmesi imkanı getiriliyor.
BİRİKEN TUTAR TAKİP EDİLEBİLECEK
Bu kapsamda, 5-10-15 yıl gibi primlerin yatırıldığı değişik sürelerdeki birikimlerin işçilerce çeşitli gerekçelerle alınabileceğine dikkat çeken yetkililer, "Fonda biriktirilen tutarın bazı önemli durumlarda ödenebilmesini sağlamaya çalışıyoruz. Daha bu durumu sosyal taraflarla konuşmadık. Sadece bir taslak üzerinde çalışıyoruz.
Fon sisteminde herkesin parası Emeklilik Gözetim Merkezi'nde adına açılan bir hesapta nemalandırılacak. Nemaların süresi olacak. Belli sürelerde de çekme hakkı olacak" ifadelerini kullandılar. Yeni sistemin en önemli özelliği ise, herkesin kendi özel hesabını, bu hesapta biriken tutarı takip edebilmesi olacak. İşçilerin kendi adlarına açılacak hesaptaki birikimlerin nemalanma tutarının da belli dönemler halinde bilgi olarak işçilere verileceği ve herhangi bunun karşılığında da bir bedelin olmayacağı belirtiliyor.
Kesinti yüzde 1,53
Yeni sistemde tazminat alabilme koşullarında gözle görülür bir değişiklik getirilmediğini belirten bürokratlar, kıdem tazminatlarının belirlenen özel finans şirketlerince oluşturulan fonlara işverenler tarafından aktarıldığını ve bu fonlarda değerlendirildiğini kaydettiler. Böylece işverenlerce, işçinin sözleşmesinin ikinci ayından itibaren, her ay işçi ücretlerinin yüzde 1.53'ü tutarındaki miktarın, kıdem tazminatı primi olarak oluşturulan fona transferinin öngörüldüğü belirtiliyor.
Avusturya kıdem tazminatı reformu
Uzmanlar, ülkemizle benzer nitelikte bir kıdem tazminatı uygulamasına sahip olan Avusturya, 2003 Ocak ayı itibariyle yeni yasasını uygulamaya koyduğunu belirterek, Avusturya Kıdem Tazminatı Reformunun, fonda toplanan paranın işçiye kesin geri dönüşü üzerine kurulduğunu kaydediyorlar. Bu çerçevede 2003 tarihinden önce kıdem tazminatı uygulamasında çalışma geçmişi 3 yılı aşan işçilere, çalışma süresi her ne kadar olursa olsun 12 aylık ücretini aşamayacak şekilde, son maaşları esas alınarak işverence ödendiği belirtiliyor.
Üst sınır 12 aylık maaş
Şu anda taslak halindeki çalışmada işveren tarafından fona ödenecek tutarın yüzdelik oranı boş bırakılmış bulunuyor. Bürokratlar bu oranın Bakanlar Kurulu'nun vereceği karara göre belirleneceğini, yüzde 4-8 arasında olabileceğinin öngörüldüğünü kaydediyorlar.
Taslakta ev ya da araba alırken biriken tutarın yarısının çekilmesinin öngörüldüğünü belirten yetkililer, bu oranın yüzde 80 oranında da olabileceğini kaydettiler. Uzmanlar, eski sistemdeki kıdem tazminatı oranları 3-5 yıl arası çalışma karşılığı 2 aylık, 5-10 yıl arasında 3 aylık, 10-15 yıl arasında 4 aylık, 15-20 yıl arasında 6 aylık, 20-25 yıl arasında 9 aylık kıdem tazminatı verildiğini kaydettiler.
25 yıldan fazla çalışma karşılığı ise 12 aylık olarak uygulandığını ifade eden uzmanlar, eski kıdem tazminatı mevzuatına göre işçilerin 12 aylık maaşlarından fazla kıdem tazminatı alamadıklarını, bu üst sınırın yeni kanunda da değişmeden uygulandığını belirttiler.
Konut en akıllı yatırım
Biriken kıdem miktarının 5, 10, 15 yılını dolduran işçinin ihtiyacına göre çekilebileceği yönünde esnekliğin getirilmesinin işçileri rahatlatacağını kaydeden yetkililer, "Bu çerçevede konut edinimi en akıllıca olanı olduğunu düşünüyoruz. Ama isterse işçi kendi parası olduğu için otomobil alırken, ya da ameliyat olurken, evlenirken de çekebilecek" değerlendirmesini yaptılar.
3 ayrı seçenekle sistem uyumlaştırıldı
Avusturya'da reform, 1 Ocak 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe girerken, bu tarihinden sonra yapılan sözleşmeleri kapsadı. Bu tarihten önceki haklar ise işçi-işveren anlaşmasına dayanan üç ayrı seçenekle yeni sisteme uyumlaştırıldı. Böylece 2003'den önce imzalanan sözleşmeler için, işçi eski sistemde kalabildiği gibi, yeni sisteme tamamen transfer de olabildi veya yeni sisteme kısmen transfer (Dondurma Seçeneği) olabildi.
Yeni sisteme tamamen transfer seçeneği şeklinde, işçi ve işverenin anlaşmaları halinde, işveren işçinin anlaşma tarihine kadar olan kıdem tazminatı haklarını, işçinin fondaki hesabına yatırdı ve daha sonra yeni sisteme göre aylık olarak fona prim ödemesi yapmaya devam etti. Kısmen transfer veya dondurma seçeneğinde ise işveren ile işçi anlaşma tarihine kadar olan kıdem tazminatı haklarını saklı tutmak kaydıyla, anlaşma tarihinden sonra işçi lehine pirim ödemeye devam etti.
Ancak bu anlaşma şeklinde iş ilişkisinin işçi tarafından feshi halinde veya kanunda kıdem tazminatına hak kazanacak haller dışında iş sözleşmesinin feshinde, işçinin kıdem tazminatı hakkı kaybolma riski oluştu.
Ada'da öncelik yaş kriteri
İNGİLTERE: Aynı işyerinde en az 2 yıl çalışma şartı, işin tasfiye olması, işyerinin kapanması durumunda ödeniyor. Ödeme miktarları kişinin yaşına bağlı olarak değişiyor. 41 yaş, her yıl için 1,5 haftalık ücret, 22 yaşından küçükler için yarım haftalık ücret ödeniyor.
HOLLANDA: Zorunlu kıdem tazminatı uygulaması bulunmuyor. Ancak, mahkeme kararı ile ödeme yapılıyor. 1996 yılı bölge mahkemeleri birliği tarafından geliştirilen tavsiye formülüne göre kıdem hizmet yılına göre çarpan etkisi kullanılarak birkaç aylık ücrete sabitlenmiş durumda. Örneğin; 40 yaşın altındaki işçiye her hizmet yılı için 1 aylık ücret tutarında tazminat ödeniyor.
İSPANYA: İş sözleşmesinin haklı ve haksız nedenle feshinde tazminat miktarı değişiyor. Haklı nedenle fesihte her hizmet yılı için 20 günlük, haksız nedenle fesihte 45 günlük ücret tutarında ödeme yapılıyor.
YUNANİSTAN: Hizmet yılı, çalışanın beyaz (memur) veya mavi (işçi) yakalı olmasına göre değişiyor. Örneğin; beyaz yakalı ve 2 aydan 1 yıla kadar çalışanlara 1 aylık ücreti, iki aydan bir yıla kadar hizmeti olan mavi yakalılar için ise 5 günlük ücreti tutarında tazminat ödenmesi zorunluluğu bulunuyor.
İTALYA: İtalya'da 1982 yılından başlayarak tüm özel sektör çalışanlarına uygulanan kıdem tazminatı sistemi, 1997 yılından itibaren kamu çalışanlarına da yaygınlaştırıldı. Ödemeler işçinin çalıştığı yıl göz önüne alınarak artan oranlı şekilde yapılıyor. Buna karşılık belirli süreli-belirsiz süreli çalışan ayrımı söz konusu değil. Ayrıca, kıdem tazminatına hak kazanılması için iş sözleşmesinin feshedilmesinin herhangi bir nedene dayanması da gerekmiyor. İtalya'da haklı bir nedenle işveren tarafından işten çıkarılan bir işçi de işyerinden kendi isteğiyle ayrılan bir işçi de, kıdem tazminatına hak kazanıyor.
BELÇİKA: Belçika'da kıdem tazminatını düzenleyen yasal bir çerçeve bulunmamakla birlikte, 1973 yılından bu yana tüm çalışanları kapsayan toplu sözleşme içinde kıdem tazminatı uygulaması yer alıyor. Toplu işten çıkarmalarda, işçiye, en son aldığı net ücret ile işten çıktıktan sonra hak kazanacağı işsizlik sigortası tutarı arasında bir ilişki kurularak tazminat ödeniyor.
ALMANYA: Almanya'da işten çıkarma çok aşamalı bir sürece bağlanmış. Çalışanın işten çıkarılmasının ortaya çıkış koşullarına ve çalışanın yaşına göre değişen miktarlarda kıdem tazminatı ödemesi söz konusu. Her çalışma yılı için yarım aylık ücretten başlayan ödeme tutarları 18 aylık ücrete kadar çıkabiliyor.
